درباره معنای «free» در P3.express
واژه free انگلیسی بیشتر از یک معنی داره و معمولا سوتفاهم ایجاد می‌کنه. مثلا وقتی صحبت از free software و نرم‌افزارهای متن‌باز (open source) هست، گوینده لازمه توضیح بده که منظورش کدوم معنی free هست. یه عبارت رایج برای مشخص کردن منظور از free در free software اینه: free as in free speech, not free beer
تو فارسی خوشبختانه چنین مشکلی نیست و برای این دو معنی دو واژه متفاوت هست، یکی «آزاد» و دیگری «رایگان». معادل درست free software، به مفهومی که در دنیای نرم‌افزارهای متن‌باز وجود داره، «نرم‌افزار آزاد» هست و نه «نرم‌افزار رایگان».
نرم‌افزار آزاد
نرم‌افزارهای آزاد معمولا رایگان هم هستن، ولی این به این معنی نیست که آزاد بودن و رایگان بودنشون به یه معنیه. آزاد بودن خیلی گسترده‌تر و مهم‌تره. این «آزادی» عمدتا به معنی آزادی کاربره؛ آزادی کاربر در استفاده از اون نرم‌افزار به شکلی که می‌خواد و نه به شکلی که کس دیگه‌ای براش تصمیم گرفته. به عنوان مثال، وقتی کسی از ویندوز و مک استفاده می‌کنه در مورد خیلی چیزها اختیار نداره و مجبوره به شکلی که مایکروسافت یا اپل براش تصمیم گرفته از کامپیوترش استفاده کنه، ولی کسی که لینوکس استفاده می‌کنه آزاده و می‌تونه سیستم عاملش رو به هر ترتیبی که می‌خواد تغییر بده. مثلا من خیلی راحت سیستم عامل خودم رو تغییر دادم که گوشه صفحه به جای ساعت معمولی، یه نوار باشه و درصد باقیمونده از بخش مفید روز رو نشون بده. تغییرها از مسایلی ساده و تا حدی سطحی مثل این می‌تونن شروع بشن و تا بنیادی‌ترین بخش‌ها ادامه پیدا کنن و به مسایل حساسی مثل حریم شخصی هم برسن. مثلا، کاربر آزادی که از لینوکس استفاده می‌کنه حریم شخصی خودش رو داره و مثل ویندوز و مک نیست که هر لحظه هزار جور داده از کارهایی که می‌کنه به مرکز یا مراکزی مخابره بشه و ریسک انواع سواستفاده و مشکل رو به وجود بیاره.
P3.express
به هر حال، اگه از دنیای نرم‌افزار بیایم بیرون و بریم سراغ P3.express، اونجا هم کلمه free استفاده شده. احتمالا می‌تونین حدس بزنین که منظور کدوم معنی free بوده. P3.express یه سیستم مدیریت پروژه آزاده. رایگان هم هست، ولی رایگان بودنش به اندازه آزادیش مهم نیست.
آزاد بودن P3.express به این معنیه که هر کسی بخواد می‌تونه اون رو بدون قید و شرط یاد بگیره، اون رو به کس دیگه‌ای یاد بده، درباره‌ش بنویسه، کتاب و دوره منتشر کنه و هر چیز دیگه‌ای. این مسئله ممکنه برای کاربری که در ایران زندگی می‌کنه به خاطر جنبه‌های قانونی محدودتر حق نشر زیاد محسوس نباشه، ولی باز هم می‌تونه اثر بذاره. به عنوان مثال، پرینس۲ و پم‌باک آزاد نیستن، هر دو proprietary هستن، مالکانش اختیار تام در موردشون دارن و سایر افراد آزادی‌ای ندارن. این به این معنیه که کسی بدون مجوز اون‌ها نمی‌تونه در مورد پرینس۲ و پم‌باک دوره منتشر کنه، اون‌ها رو درس بده، کتاب بنویسه و امثال اون. اینکه در مورد این اجازه چقدر سخت‌گیری بشه هم کاملا در اختیار مالکه و سال به سال ممکنه تغییر کنه.
به عنوان مثال، کتابی که شریک من حدودا سه سال پیش در مورد پرینس۲ نوشته بود و ناشر هم کارهای اولیه‌ش رو کرده بود هنوز منتشر نشده، چون حق امتیازی که مالک پرینس۲ مشخص کرده انقدر زیاده که از درآمد کتاب بیشتر می‌شه. کتابی که کامله منتشر نشده باقی مونده و همه کاری که کرده بی‌ثمر شده. نمونه دیگه‌ش اینه که مالک پرینس۲ هیچوقت سخت‌گیری‌ای در مورد دوره‌های آموزشی نمی‌کرد و افراد زیادی در موردش دوره می‌ساختن. از دو سال پیش این مسئله تغییر کرد و همه کسانی که مجوز تدریس نداشتن مجبور شدن دوره‌هاشون رو حذف کنن، و مثلا Udemy که انواع و اقسام دوره در مورد پرینس۲ فاندیشن داشت همه رو یک شبه حذف کرد. الان دوره‌های مقدماتی‌ای که زیر سطح فاندیشن باشن رو می‌شه منتشر کرد، ولی ممکنه فردا صبح که از خواب بلند بشین اون‌ها هم حذف شده باشن. حتی این مسئله می‌تونه به جاهایی مثل یوتیوب هم اشاعه پیدا کنه: اگه اکسلس بخواد می‌تونه تو کمتر از یک هفته کاری کنه که تمام ویدیوهایی که در مورد پرینس۲ تو یوتیوب وجود دارن حذف بشن.
این ماجرا حتی در مورد محتوای فارسی هم صادقه. اگه ویدیو یا دوره یا کتابی به فارسی در مورد پرینس۲ وجود داشته باشه که جایی روی اینترنت قرار گرفته باشه، اکسلس می‌تونه از طریق سرویس‌دهنده اون سرورها اقدام قانونی کنه و به راحتی اون‌ها رو مجبور کنه که اون محتوا رو حذف کنن. از طریق گوگل هم می‌تونه اقدام کنه که اون موارد از نتایج جستجوی گوگل حذف بشن.
چنین قیدهایی برای P3.express وجود نداره و مجوزی که براش انتخاب شده Creative Commons Attribution هست که علاوه بر اینکه آزادی‌ها رو به کاربران می‌ده، حتی امکان لغو اون آزادی‌ها رو هم در آینده به مالک نمی‌ده. به این ترتیب، کسایی که قصد داشته باشن روی P3.express سرمایه‌گذاری کنن خیالشون راحته و ریسک‌هایی مشابه اون چیزهایی که در مورد پرینس۲ و پم‌باک گفتم رو ندارن.
تمام این‌ها رو به این خاطر توضیح دادم که به تازگی دیدم که تو بعضی متن‌های فارسی P3.express به جای «متودولوژی آزاد» به عنوان «متودولوژی رایگان» معرفی شده. اگه دوست داشته باشین می‌تونین بهش بگین «متودولوژی آزاد و رایگان»، ولی لطفا آزاد بودنش رو از قلم نندازین، چون ویژگی خیلی مهمیه.